Opis

VUK STEFANOVIĆ KARADŽIĆ

Vuk Stefanović Karadžić rodio se 26. oktobra 1787. godine u selu Tršiću, u Jadru, nedaleko od Loznice. Vukovi preci su doseljenici iz Drobnjaka u Crnoj Gori, i u Srbiju su došli sredinom XVIII veka, posle austrijsko-turskog rata (1737—1739).

Osnovnu pismenost Vuk je s teškom mukom stekao: nešto ga je njoj učio rođak Jevto Savić-Čotrić, nešto je učio sam čuvajući koze i pitajući prolaznike koji bi ponešto znali, zatim nešto u Loznici, kada se 1795. godine u njoj otvorila škola, i najzad u manastiru Tronoši, gde nije bog-zna šta naučio. Učeći tako, više samoučki, Vuk je naučio da čita i piše i savladao, tako reći, svu “nauku” koja se u to vreme mogla steći u porobljenoj Srbiji.

U Tršiću je Vuk ostao sve do ustanka 1804. godine. Čim je buknuo ustanak, Vuk se pridružuje ustanicima, i najpre je bio pisar kod hajdučkog harambaše Đorđa Ćurčije, koji je bio podigao Jadar i Rađevinu na ustanak. U jesen 1804. godine Vuk odlazi iz Srbije u Sremske Karlovce s namerom da se upiše u gimnaziju, ali je prethodno učio tamo nešto osnovne škole; u gimnaziju ga nisu primili jer je bio prestar — bilo mu je tada devetnaest godina. Kada je odbijen, Vuk, željan nauke, odlazi 1806. godine u Petrinju, u Hrvatsku, da uči nemački jezik. S jeseni 1807. godine vraća se u Srbiju; najpre je pisar kod Jakova Nenadovića, glavnog ustaničkog starešine zapadne Srbije, a zatim pisar u Praviteljstvujuščem sovjetu. Tada se, 1808. godine, kada je Dositej otvorio Veliku školu u Beogradu, i Vuk upisuje u nju. Te iste godine oboli od kostobolje, i 1809. i 1810. godine leči se po raznim lekovitim banjama. Noga mu je ostala ukočena, i 1810. godine Vuk se vraća u Beograd sakat, sa štulom. U Beogradu je najpre učitelj u osnovnoj školi, a potom odlazi u istočnu Srbiju, gde je vršio razne dužnosti, i jedno vreme bio kod Hajduk-Veljka Petrovića. Tamo je ostao sve do sloma ustanka. U jesen 1813. godine Vuk je prešao u Austriju, kao i mnogi viđeni ljudi iz ustanka. Krajem 1813. godine stiže u Beč i tu se u decembru upoznaje sa tada poznatim slovenskim filologom Jernejem Kopitarom. Povod za poznanstvo bio je jedan Vukov članak o padu Srbije 1813, namenjen Novinama serbskim, koje su te godine počele da izlaze u Beču. Članak je morao pre objavljivanja proći kroz austrijsku cenzuru, a cenzor za sve slovenske stvari bio je Kopitar. On je u piscu ovoga članka odmah uočio odličnog znalca srpskog narodnog jezika i iz tog naučnog interesa zaželeo da se upozna sa Vukom. Vukovo poznanstvo s Kopitarom je od istorijskog značaja. Njihovo neraskidljivo i dragoceno prijateljstvo traje sve do smrti Kopitarove. Vuku je Kopitar mnogo pomogao u njegovom radu savetima, a ponekad i ličnim učešćem. “Uostalom, glavni uzrok što sam ja spisatelj — veli na jednom mestu Vuk o svojim vezama s Kopitarom — ostaće uvek Kopitar. U tom pogledu ja sam njemu obavezan ako ne za sve, a ono za mnogo, vrlo mnogo…”

Od poznanstva s Kopitarom, tj. 1813. godine, počinje Vukov rad na knjizi. Kopitar, koji je bio veoma učen čovek i imao naučni autoritet, davao je u početku Vuku ideje, a Vuk je te ideje privodio u delo. Tako je, po Kopitarovom savetu i uputstvu, započeo beleženje narodnih pesama, i odmah u početku 1814. godine izdao prvu zbirku narodnih pesama: Malu prostonarodnu slaveno-serbsku pesnaricu; iste te godine, opet po uputstvu i savetu Kopitarevu, napisao je i štampao prvu gramatiku našeg jezika: Pismenicu serbskoga jezika. Tim prvim delima: prvim, iz oblasti prikupljanja narodnoga blaga, i drugim, iz oblasti nauke o jeziku, Vuk je udario temelje celokupnom svom docnijem radu, i te dve naučne oblasti ostaće celog njegovog života u središtu njegovog naučnog interesovanja. Prvom svojom zbirkom narodnih pesama Vuk će osloboditi našu književnost jalovog epigonstva i stvoriće životvorne izvore za njenu originalnost i procvat, a prvom svojom gramatikom započeće istorijsku borbu za prava narodnoga jezika u književnosti i za nacionalni vaskrs srpskoga naroda.

Kada je 1815. godine izdao i drugu zbirku narodnih pesama sa najlepšim našim pesmama, zabeleženim ovoga puta od najčuvenijih srpskih guslara, Filipa Višnjića i Tešana Podrugovića, Vuk se afirmiše kao književnik i već počinje da posvećuje pažnju i tadašnjem našem književnom stvaranju. Te iste godine objavljuje on i svoju prvu kritiku na delo najčuvenijeg tadašnjeg našeg književnika Milovana Vidakovića, Recenziju o knjizi zovomoj Usamljeni junoša. Otprilike te godine Vuk započinje i rad na prikupljanju građe za svoje najznačajnije delo u oblasti nauke o jeziku, Srpski rječnik, čije je prvo izdanje, zajedno sa prerađenom ranijom gramatikom srpskoga jezika, izdao 1818. godine. Taj svoj Srpskk rječnik Vuk je štampao novim pravopisom i otada se njegova borba za narodni jezik sve više zaoštrava.

Godine 1818. počinju i Vukova putovanja i stranstvovanja po svetu. Te godine odlazi Vuk u Rusiju književnim poslom, stiče tamo veze, dobija nešto pomoći za svoj budući rad. Sredinom 1820. godine prelazi u Srbiju kod kneza Miloša, ali u njoj nije dugo ostao. Od godine 1821. do 1827. Vuk uglavnom priprema nova izdanja narodnih pesama, štampa zbirku narodnih pripovedaka (1821), misli da štampa građu za savremenu istoriju Srbije, objavljuje tri zbirke narodnih pesama, stiče nova poznanstva i stvara prijateljske i naučne veze sa tada najviđenijim ljudima u Nemačkoj. Dok je boravio u Lajpcigu radi štampanja narodnih pesama, upisao se na tamošnji filozofski fakultet. U to vreme Vuk počinje i sa izdavanjem svog poznatog almanaha Danice (1826—1829, 1834), u kojoj je objavio veliki broj radova iz oblasti nauke o jeziku i iz istorije. Tu je objavio i najveći broj svojih istorijskih spisa.

Tih godina Vuk je u najtežim materijalnim prilikama. Godine 1825. piše on jedno očajničko pismo svom prijatelju, književniku Lukijanu Mušickom: “Ne mogu vam kazati — veli on — u kakvoj sam ja sada nevolji. Vjerujte mi da na Božić nijesam imao zašto kupiti funte mesa, a kamoli pečenice! Misleći koji je onda dan i gledajući na djecu moju, plakao sam kao ludo dijete. Sve što se moglo prodati ili založiti, založio sam ili prodao; sad ne znam što ću činiti s ženom i troje nejake djece. Zimsko doba, a drva nema, hljeba nema, a novaca nema! Ja jednako mislim da sam bolje što zaslužio, i da će sramota biti narodu srpskom što ja ovako živim…”

Godine 1826, na zauzimanje Kopitarovo i još nekih prijatelja, Vuk dobija rusku penziju i njegove se materijalne prilike nešto poboljšavaju. Od godine 1826. do 1828, kada je prešao u Srbiju, Vuk se uglavnom bavi prikupljanjem i izdavanjem istorijske građe. Tako je 1828. godine objavio monografiju o knezu Milolu (Miloš Obrenović, knjaz srpski) i dao poznatom nemačkom istoričaru Leopoldu Rankeu građu iz istorije srpskog ustanka, koju je ovaj upotrebio za svoje naučno istorijsko delo Die serbische Revolution (1829).

Prešavši u Srbiju 1828. godine, Vuk je mislio da tu, u neposrednom dodiru sa narodom, razvije svoj naučni rad i da utiče na kulturno uzdizanje Srbije. On je u Srbiju došao sa čitavim jednim prosvetno-kulturnim programom. Ali je tu naišao na velike smetnje i intrige, za koje je kriva uglavnom najbliža okolina kneza Miloša, tako da je aprila 1832. godine morao pobeći iz Srbije. U svom čuvenom Pismu knezu Milošu iz te godine ovome je rekao pravu istinu o stanju u Srbiji i o njemu kao vladaocu i čoveku.

Za vreme boravka u Srbiji, od 1828. do 1832. godine, Vuk nije štampao nijedno svoje delo. Tek je 1833. izašla četvrta knjiga njegovih narodnih pesama. Te godine upoznaje se u Beču sa mladim Njegošem, koji je tu na proputovanju iz Crne Gore za Rusiju. Godine 1835. Vuk putuje preko Hrvatske u Crnu Goru i tamo, na Cetinju, štampa svoju zbirku poslovica. Tu je prikupio i građu za život i običaje u Crnoj Gori, koju će 1837. godine objaviti na nemačkom jeziku pod naslovom Montenegro und Montenegriner (Crna Gora i Crnogorci). Od 1837. do 1839. godine Vuk putuje po Hrvatskoj, Slavoniji, Dalmaciji i sakuplja narodne pesme. Godine 1837. započinje on svoju desetogodišnju naučnu polemiku sa svojim protivnikom dr Jovanom Hadžićem, u književnosti poznatim pod književnim imenom Miloš Svetić. Ta polemika okončana je Vukovom pobedom 1847. godine, kada je dobila i svoj naučni epilog knjigom Đure Daničića Rat za srpski jezik i pravopis i Vukovim prevodom Novog zaveta.

Vukov naučni rad posle 1847. godine sveo se uglavnom na proširivanje posla oko sistematskog sakupljanja i izdavanja narodnih pesama i narodnih umotvorina uopšte, i na sakupljanje građe za rečnik i izdavanje rečnika (Srpski rječnik, Beč 1852), na opisivanje narodnog života i običaja (Kovčežić za istoriju, jezik i običaje Srba sva tri zakona, 1849) i objavljivanje istorijskih spisa iz savremene srpske istorije. Posle 1847. godine on i dalje preduzima putovanja po našim krajevima; zatim putuje u Trst, Berlin, Zagreb, pa onda opet po Dalmaciji, Crnoj Gori i Dalmaciji, Slavoniji i Srbiji. Po izmirenju sa knezom Milošem češće je dolazio u Srbiju.

Godine 1863. svečano je proslavljena pedesetogodišnjica njegovog neumornog naučnog i nacionalnog rada, čime je Vuk dobio puno priznanje i dočekao da za života vidi potpunu pobedu svojih ideja, za čije se ostvarenje borio skoro ravno pedeset godina.

U znak priznanja za svoj rad Vuk je bio biran za dopisnog ili počasnog člana mnogih evropskih naučnih društava i akademija, pa mu je jedan nemački univerzitet dodelio i diplomu počasnog doktora.

Iako izmoren radom, starošću i bolešću, Vuk je neprestano bio u poslu, nije se predavao starosti i bolesti “eda bi se jošte šta otelo od smrti”. Umro je u Beču 7. februara 1864. godine, a kosti su mu prenete u Beograd 20. septembra 1897. godine i sahranjene pred beogradskom Sabornom crkvom pored Dositejevih kostiju.

Radmilo Dimitrijević ■ Dimitrije Vučenov/ Riznica srpska

Autor Karadžić, Vuk Stefanović, 1787-1864 Autor Karadžić, Vuk Stefanović, 1787-1864 Naslov O jeziku i književnosti. 1 / [Vuk Stef. Karadžić ; priredio Berislav Nikolić] Vrsta/sadržaj tыpe of material knjiga Jezik srpski Godina 1968 Izdavanje i proizvodnja Beograd : Prosveta, 1968 (Beograd : Beogradski grafički zavod) Ostali autori Nikolić, Berislav Fizički opis 442 str., [1] list sa slikom V. S. Karadžića : faks. ; 22 cm Zbirka Sabrana dela Vuka Karadžića ; knj. 12 Napomene “Izdanje o stogodišnjici smrti Vuka Stefanovića Karadžića 1864-1964”—> str. 3Str. 389-391: Beleška o ovom izdanju / B. M. N.Registri.ISBN (Pl. sa omotom) Predmetne odrednice Karadžić, Vuk Stefanović, 1787-1863 – O jeziku i književnosti