Opis

Svetolik Ranković (Velika Moštanica, 7. decembar 1863 — Beograd, 18. mart 1899) je bio srpski pisac iz perioda realizma. Njegov otac Pavle u vreme rođenja Svetolika bio je učitelj u Moštanici, a postao je sveštenik nakon što se porodica preselila u Garaši, selo u kragujevačkom okrugu, pored Aranđelovca. Nižu gimnaziju i bogosloviju Ranković je završio 1884. u Beogradu, a potom je otišao u Kijev i tamo svršio Duhovnu akademiju. U Kijevu se Ranković upoznao sa bogoslovsko-filozofskim naukama i istorijom ruske i svetske literature, a najveći uticaj na njega ostavila su dela Tolstoja, Gogolja, Gončarova, Koroljenka i drugih ruskih pisaca.

Dok je Ranković bio na letnjem raspustu 1886, razbojnici su napali porodičnu kuću i ubili oca Pavla, a majku i ostale mučili. Ranković je uspeo da pobegne i dovede pomoć pod okolnostima sličnim onima koje su opisane u njegovom delu „Gorski car“ kada govori o hajdučkoj pohari gazda Đorđa. Pošto je 1888. završio Duhovnu akademiju Svetolik se vratio u Srbiju i počeo da radi kao nastavnik veronauke u gimnaziji u Kragujevcu. Godine 1893. premešten je na službu u beogradskoj Bogosloviji, a 1894. opet biva premešten, u Niš. Godine 1897. ustalio se kao gimnazijski veroučitelj u Beogradu. Nezadovoljan svojim nesigurnim statusom u zvanju privremenog vršioca dužnosti honorarnog nastavnika nameravao je da napusti struku. Godine 1890. položio je profesorski ispit s radom „O crkvenom besedništvu“ sa odličnom ocenom. Godine 1892. objavio je pripovetku „Jesenje slike“ u časopisu Otadžbina. Od tuberkuloze je oboleo 1897. Oporavljao se u Garašima. Roman Gorski car pisan nešto ranije u Nišu je objavljen kao 38. knjiga „Kola“ Srpske književne zadruge. Spas od tuberkuloze je 1898. potražio u manastiru Bukovo, gde je pisao svoj drugi roman Seoska učiteljica. U jesen odlazi u Herceg-Novi na lečenje i tamo je dovršio svoju najbolju pripovetku „Stari vruskavac“ i započeo svoj treći roman Porušeni ideali. Matica srpska je nagradila Seosku učiteljicu, a Kolarčeva zadužbina je nagrađuje i uzima za štampu.

Nakon smrti najmlađeg sina 1899. prešao je u Beograd, gde je umro u 36. godini života. Srpska književna zadruga 1900. je kao 62. knjigu „Kola“ objavila rukopis Porušenih ideala koji je Ranković završio poslednjih nedelja života u samrtnoj postelji.

Bio je oženjen Bosom sa kojom je imao troje dece. U ranijim kritikama, novine koje je donela Rankovićeva proza najčešće su se dovodile u vezu sa uticajem ruskih pisaca. Sam Ranković je, po povratku sa kijevske Bogoslovske akademije, pisao da „ruski jezik zna perfektno zajedno sa istorijom ruske literature“, a od njega su ostali i prevodi Tolstojeve Opsade Sevastopolja u Delu, Koroljenkovih tekstova i nekih manjih pisaca. Međutim, tadašnja kritika je zanemarivala sličnosti Rankovićeve proze sa ostvarenjima zapadnoevropskih pisaca, kao što su Balzak i Flober, i sa domaćom književnom tradicijom.

Orijentisanost na ruske uzore nije bila odlika samo Rankovića, već cele književne epohe kojoj je pripadao. Specifičnost njegova je u smenjivanju jednog modela uzora (Gogolj, Turgenjev, Saltikov-Ščedrin) drugim (Tolstoj, Dostojevski). Uticaj Tolstoja i Dostojevskog je posebno primetan u Rankovićevim romanima i odnosi se, pre svega, na izbor teme i junaka, slikanje unutrašnjeg života, humanistički odnos prema čoveku zapalom u bespomoćan položaj, prirodu sporednih lica kao prikrivenih komentara pojedinih junakovih osobina, kompoziciju. Paralelno sa sličnostima kritika je pisala i o razlikama u odnosu na ruske obrasce, koji su težili sveobuhvatnosti, antroploškom optimizmu, preobražaju junaka kroz patnju, razvijenoj tehnici opisa psiholoških stanja, dok kod Rankovića imamo segmentaciju sveta, pesimizam, odsustvo preobražaja (katarze) i neuspeli pokušaj razvijanja toka svesti.

Kasnija tumačenja osvetlila su i uticaje domaće književne tradicije. U pripovetkama Rankovićevim očevidan je uticaj poetskih realista (Vojislav Ilić) koji se ogleda u lirski intoniranim jesenjim slikama, zatim uticaj Milovana Glišića (duhovite priče u folklornom maniru), Laze Lazarevića (psihološke pripovetke), Radoja Domanovića (satiričan odnos prema palanačkom društvu i seoskoj birokratiji). Znatan je i uticaj simbolističkih pripovedaka Sime Matavulja na pripovedni rad Rankovića.

Autor Ranković, Svetolik Autor Ranković, Svetolik Naslov Gorski car ; Pripovetke / Svetolik Ranković ; [izbor i redakcija Živojin Boškov ; predgovor Velibor Gligorić] Vrsta/sadržaj tыpe of material kratka proza Jezik srpski Godina 1961 Izdavanje i proizvodnja Novi Sad : Matica srpska ; Beograd : Srpska književna zadruga, 1961 (Novi Sad : Budućnost) Ostali autori Boškov, Živojin Gligorić, Velibor Fizički opis 323 str. : autorova slika ; 21 cm Zbirka Biblioteka Srpska književnost u sto knjiga ; knj. 36 Napomene Svetolik Ranković / Velibor Gligorić: str. 7-[27] Rečnik: str. 317-320 Biografski podaci o piscu: str. 321 Bibliografija: str. 322-323 Predmetne odrednice Ranković, Svetolik, 1863-1899